De waarheid over fosfaten in zwembadwater

Laat ons raden. Je bent hier omdat je getuige bent geweest van en misschien zelfs hebt deelgenomen aan het wijdverbreide debat dat elke zwembadeigenaar wel eens tegenkomt: Zijn fosfaten in zwembadwater een probleem en moet je ze echt verwijderen?

Spoiler alert: de antwoorden zijn nee en nee.

Sommige zwembadprofessionals en verkopers van zwembadchemicaliën zullen je vertellen dat je algengroei alleen volledig onder controle kunt krijgen door fosfaten uit je zwembad te verwijderen. Fosfaten zijn namelijk een voedingsbron voor algen. Hoe meer fosfaten in het water, hoe meer lekker voedsel voor algen en hoe sneller de algen groeien.

Maar dit is maar de helft van het verhaal. Eigenlijk is het maar een kwart. Het verwijderen van de voedselbron pakt het probleem niet echt aan.

Bekijk het eens op deze manier. Stel, je hebt een moestuin in je achtertuin die wordt vernield door kevers die deze groenten graag eten. Hoe ga je het probleem aanpakken? Door je tuin om te spitten om de voedselbron van de kevers te verwijderen? Natuurlijk niet. Je gaat een insecticide gebruiken om de bestaande kevers te doden en om te voorkomen dat de nog niet gearriveerde kevers je tuin beschadigen.

Oké, we geven toe dat dit geen perfecte analogie is. Maar het is wel toepasselijk, want voor ons is het idee om een fosfaatverwijderaar in je zwembad te gebruiken net zo dom en onnodig als je hele moestuin vernietigen om van ongedierte af te komen.

We besloten onze onderzoeksmuts op te zetten en een diepgaande duik in het onderwerp te nemen om te laten zien waarom je je aandacht niet moet richten op fosfaten in zwembadwater, of je geld eraan moet uitgeven.

De beknopte versie

Fosfaten zijn niet giftig of schadelijk en het verwijderen ervan als remedie tegen de vorming en verspreiding van algen is niet effectief. Je kunt het beste het chloorniveau op peil houden, regelmatig een algenbestrijdingsmiddel gebruiken om algenbloei in je zwembad te voorkomen en je zwembad af en toe een schokbehandeling geven om het echt goed te ontsmetten.

Als je tot het einde wilt blijven, gaan we je precies uitleggen waarom dit waar is. Het begint allemaal in de jaren 1940. Maar voordat we teruggaan naar de geschiedenis van fosfaten, laten we eerst eens kijken waar we hier precies mee te maken hebben.

Wat zijn fosfaten?

We zijn blij dat je dat vraagt! Het snelle antwoord is dat het chemische verbindingen zijn die fosfor bevatten. Als je je scheikunde van de middelbare school nog herinnert, dan weet je dat dit een natuurlijk, niet-metaalhoudend element is. Naast fosfor bevatten fosfaten ook zuurstof en soms waterstof en andere chemische stoffen.

Als fosfor bijvoorbeeld wordt gecombineerd met zout, is de resulterende verbinding natriumtrifosfaat, ook wel natriumtripolyfosfaat of STPP genoemd. Dit klinkt je misschien vreemd in de oren, maar de kans is groot dat je het al eerder hebt gebruikt, misschien wel elke dag. En hier reizen we terug in de tijd naar het midden van de jaren veertig, met een korte tussenstop in het twaalfde-eeuwse Spanje.

Een zeepachtige geschiedenis

Vroeger werden zeep en wasmiddelen gemaakt van natuurlijke ingrediënten zoals houtas en dierlijk vet, of talg. En je hebt waarschijnlijk wel eens gehoord van Castillazeep en weet dat het een plantaardig reinigingsmiddel is, maar je weet misschien niet waarom het zo heet.

De legende gaat dat zeep op basis van plantaardige olie duizenden jaren geleden werd gemaakt in Syrië en vervolgens, in de elfde eeuw, werd ontdekt door kruisvaarders die de “Aleppo zeep” meenamen naar Spanje en Italië. Of dit echt waar is, moet nog worden geverifieerd.

Wat wel waar is, is dat ergens in de twaalfde eeuw zeepmakers begonnen met het produceren van zeep op basis van olijfolie in de Spaanse regio Castilië. Castilië zeep werd uiteindelijk elke zeep op basis van plantaardige olie.

Hoewel zeep gemaakt van natuurlijke ingrediënten goed kan zijn voor het milieu, is het niet altijd het meest effectieve reinigingsmiddel, vooral als het gaat om detergentie, het vermogen van de zeep om vet op te lossen. En zoals je misschien al hebt geraden, komt daar het woord wasmiddel vandaan.

Natuurlijke zepen werden eeuwenlang gebruikt tot net na de Tweede Wereldoorlog, toen de zeepindustrie synthetische wasmiddelen begon te ontwikkelen die beter presteerden in gebieden met hard water en niet afhankelijk waren van vetten en oliën, waar veel vraag naar was. En zo begon een revolutie in wasruimtes in het hele land en over de hele wereld.

Blijf bij ons. We beloven dat we de fosfaten in je zwembadwater zullen aanpakken.

Geen ringetje rond de kraag meer

Synthetische wasmiddelen bevatten een paar hoofdbestanddelen: een oppervlakte-actieve stof (een bevochtigingsmiddel dat vuil van stofoppervlakken laat drijven), een bouwstof en andere ingrediënten zoals glansmiddelen en parfums. We gaan ons concentreren op de bouwstof.

De functie van de bouwstof is om het water zachter te maken en moeilijk te reinigen vlekken en kalkafzetting los te maken. Omdat fosfaten – in het bijzonder STPP – bijzonder goed zijn in het verwijderen van kalkaanslag, begon de zeepindustrie het te gebruiken als de primaire bouwstof in wasmiddelen, en uiteindelijk ook in andere industriële en huishoudelijke schoonmaakmiddelen, zoals vaatwasmiddelen.

Het eerste bedrijf dat een synthetisch wasmiddel creëerde was Procter & Gamble (P&G) met hun merk Dreft®, dat in 1933 op de markt kwam. Ze kwamen er echter al snel achter dat het sterk vervuilde kleding niet goed reinigde, dus brachten ze het op de markt als een zacht wasmiddel voor delicate stoffen en babyspullen, wat het vandaag de dag nog steeds is.

Hun volgende experiment was veel succesvoller. Met de toevoeging van fosfaten creëerden ze een efficiënt wasmiddel dat beter reinigde dan welke formule dan ook. Het resultaat was Tide, gelanceerd in 1946. Tegen 1949 overtrof P&G’s productie van wasmiddel die van zeep ruimschoots.

Als gevolg daarvan was de was niet meer zo moeilijk als het ooit was. Het was makkelijker om kleren schoon te krijgen, en met minder moeite. De wasmiddelenindustrie bloeide. Alles leek rooskleurig. Dat wil zeggen, tot de late jaren 1960.

Mid-eeuwse chaos

In 1959 bevatten bijna alle wasmiddelen die in de Verenigde Staten werden geproduceerd bouwstoffen die voor 30% tot 50% uit fosfaten bestonden. Er werden ook andere producten gemaakt met fosfaten, zoals huishoudelijke schoonmaakmiddelen en vaatwasmiddel.

Waar komt dat fosfaat terecht? In onze meren en beken. Dit is hoe.

Het water dat thuis uit onze kranen komt, begint als regen, valt in meren en reservoirs en wordt door waterzuiveringsinstallaties gestuurd om gereinigd en gezuiverd te worden zodat het drinkbaar is en geschikt voor dingen zoals het wassen van onze kleren en de vaat.

Als we klaar zijn met het water in onze huizen, gaat het door de riolering naar afvalwaterzuiveringsinstallaties waar de afvalstoffen worden verwijderd. Het water wordt dan uit de fabriek gepompt en teruggevoerd naar onze meren en beken om het proces opnieuw te beginnen.

Klinkt behoorlijk efficiënt en groen, toch? Het probleem is dat in de jaren ’40, ’50 en ’60 niemand zich realiseerde dat alle fosfaten die waren toegevoegd aan was- en reinigingsmiddelen een ravage konden aanrichten in die natuurlijke aquatische milieus, of dat afvalwaterzuiveringsmethoden slechts een kleine hoeveelheid fosfaten uit het water verwijderen.

Nu komen we terug bij fosfaat als ideaal voedsel voor algen. Eén pond fosfaat kan 700 pond algen produceren. Al het fosfaat dat door afvalwaterfabrieken in meren, rivieren en beken werd gepompt, zorgde voor een enorme algenbloei. Tegen het einde van de jaren 1960 waren duizenden meren en rivieren aangetast, waaronder de Grote Meren en de Potomac River en zijn estuarium.

In 2014 hadden gemeenschappen die voor hun drinkwater afhankelijk zijn van Lake Erie zelfs nog te kampen met algenvervuiling, hoewel het probleem in dat geval vooral werd veroorzaakt door kunstmest gebruikt door boerderijen en lekkende septische systemen. Het punt is dat te veel algen in onze natuurlijke waterbronnen een probleem blijft.

Hoe fosfaten het milieu beschadigen

Ecosystemen zijn afhankelijk van een delicaat evenwicht. Prooien en roofdieren. Regenval en plantengroei. De aanwezigheid van voedsel, water en zuurstof, de basisbehoeften van alle levende organismen.

In aquatische milieus zijn vissen, planten en talloze andere wezens en organismen die onder water leven afhankelijk van de aanwezigheid van zuurstof in het water. Dit geldt ook voor algen. Hoe meer algen in het water, hoe minder zuurstof er is voor de andere wezens die ervan afhankelijk zijn, een proces dat eutrofiëring wordt genoemd. Zonder zuurstof beginnen deze wezens te sterven.

Algen slaan fosfaten op om zichzelf in stand te houden. Als ze afsterven, zinken de algen naar de bodem van het waterlichaam waarin ze zich bevinden en wordt het fosfaat dat ze vasthielden weer in het water vrijgelaten om als voedsel te dienen voor de resterende algen en voor nieuwe groei. De cyclus gaat door en wordt erger, vooral als er nog steeds nieuw fosfaat van buitenaf wordt aangevoerd. Deze overmaat aan algen wordt nutriëntenvervuiling genoemd en is nog steeds een van de ergste vormen van vervuiling in onze wereld.

Bovendien, hoe meer algen in een drinkwaterbron, hoe minder schoon water er is om te drinken, dus de zoogdieren die afhankelijk zijn van een meer of beek zullen ook beginnen te sterven, of ze zullen gedwongen worden te verhuizen om water te vinden.

Tot slot, herinner je je die meren nog die fungeren als de bron van het water dat in onze huizen komt? Als die vervuild raken met een overgroei aan algen, heeft dat een negatief effect op de waterzuivering doordat inlaten verstopt raken, filtratie duurder wordt, de corrosie van leidingen toeneemt en smaak- en geurproblemen ontstaan.

De wasmiddelenindustrie zuivert haar geweten

Vanaf 1970 begonnen de drie grootste wasmiddelenfabrikanten in de Verenigde Staten – P&G, Lever Brothers en Colgate-Palmolive – een gezamenlijke inspanning om het gebruik van fosfaten in hun wasmiddelen te verminderen.

Het duurde echter tot het begin van de jaren 1990 voordat fosfaten volledig werden verwijderd uit wasmiddelen die in de VS werden geproduceerd, nadat verschillende staten fosfaatwasmiddelen hadden verboden. Verschillende landen over de hele wereld, met name in de Europese Unie, hebben ook zo’n verbod ingesteld.

In 2010 verboden verschillende Amerikaanse staten ook vaatwasmiddelen die fosfaten gebruiken. Als reactie hierop stopten fabrikanten met het gebruik van fosfaten in hun vaatwasmiddelen, omdat het voor sommige staten niet zinvol en kosteneffectief was om een niet-fosfaathoudend vaatwasmiddel te produceren en voor andere staten een traditioneel vaatwasmiddel.

Fosfaten en de algen die zich ermee voeden, blijven een probleem in natuurlijke waterlichamen. Dat brengt ons bij de fosfaten in je zwembad en waarom je je daar geen zorgen over hoeft te maken.

Fosfaten in zwembadwater gaan nergens heen

Zoals we al zeiden, fosfaten als voedselbron voor algen waren en zijn nog steeds een probleem in onze natuurlijke waterlichamen en drinkwaterbronnen.

We hoeven je niet te vertellen dat je zwembad geen van beide is.

We hoeven je ook niet te vertellen dat je je zwembad niet vaak laat leeglopen, wat betekent dat er niet regelmatig duizenden liters fosfaathoudend water in je gemeentelijke watersysteem terechtkomen en uiteindelijk in je lokale meren en beken.

En dat niet alleen, we zijn er vrij zeker van dat als je een gewetensvolle zwembadeigenaar bent, je chloor of een ander ontsmettingsmiddel gebruikt in je zwembad, wat betekent dat je het water al ongastvrij maakt voor algen.

En als je daar bovenop nog een algenbestrijdingsmiddel gebruikt (wat we je ten zeerste aanraden), dan is de kans op algen bijna nihil.

Dus waarom zou je in hemelsnaam meer geld uitgeven aan nog een chemische stof om te stoppen met het voeden van datgene dat je al aan het doden en voorkomen bent? Het slaat gewoon nergens op. Afgezien van de kosten en de nutteloosheid hebben we een paar redenen ontdekt waarom je het gebruik van fosfaatverwijderaars eigenlijk wilt vermijden.

Fosfaatverwijderaars kunnen giftig zijn

Nu we het toch over het milieu hebben, laten we eerst eens kijken naar de effecten van fosfaatverwijderaars op het milieu.

Sommige van de populairste fosfaatverwijderaars hebben een actief ingrediënt – de stof die daadwerkelijk werkt op de fosfaten – dat lanthaan heet. Het is een zacht metaal dat geclassificeerd is als een zeldzaam aardelement, ondanks het feit dat het bijna drie keer meer voorkomt dan lood.

In 2016 publiceerde het wetenschappelijke tijdschrift Ecotoxicology and Environmental Safety een artikel met de titel “Aquatic Ecotoxicity of Lanthanum – A Review and an Attempt to Derive Water and Sediment Quality Criteria”, waarin een aantal interessante bevindingen over lanthaan naar voren kwamen.

Ten eerste wordt lanthaan geclassificeerd als “matig giftig”, wat lijkt te worden bevestigd door dit onderzoek. Onthoud dat fosfaten weliswaar een voedselbron zijn voor algen, maar niet giftig. Het onderzoek toonde aan dat zoetwaterschaaldieren bijzonder gevoelig zijn voor lanthaan.

Fosfaatverwijderaars kunnen de effecten van ontzwavelingsmiddelen tenietdoen

Stel, je hebt een hoog koper- of ijzergehalte in je zwembadwater. Misschien komt je water uit een bron. Als je niets doet, zal een hoog kopergehalte je zwembad uiteindelijk groen maken, terwijl ijzer het een mooie roestbruine kleur zal geven. Bah.

Dus haal je de metaal sekwestrant tevoorschijn om koper of ijzer te binden en te voorkomen dat het oxideert of roest, waardoor je zwembadwater niet van die lelijke kleuren krijgt.

Het zit zo. De meest effectieve metaal sekwestreermiddelen zijn gebaseerd op fosfaten. Als je metaal in je zwembad hebt en je gebruikt een fosfaathoudend sekwestratiemiddel en vervolgens gebruik je een fosfaatverwijderaar, dan doe je de effecten van het sekwestratiemiddel teniet.

Je verlaagt het fosfaatniveau, maar hebt weinig tot geen succes om de effecten van het metaal tegen te gaan, wat betekent dat je op twee fronten geld verspilt.

Hoe zit het met zoutwaterchloreerders?

Naast de algemene discussie over fosfaten, heb je misschien op sommige websites gezien dat fosfaten ervoor kunnen zorgen dat zoutwaterchloreerders niet goed werken. Interessant is dat ten minste één artikel dat zegt dat dit een probleem is, is gepubliceerd op een site die reclame bevat van een van de belangrijkste bedrijven die fosfaatverwijderaar produceren en verkopen.

Afgezien van mogelijke vooroordelen is het een feit dat er geen wetenschappelijke studies zijn gedaan, wat betekent dat er geen verifieerbare, objectieve gegevens bestaan om deze theorie te ondersteunen.

Sommige zwembadeigenaren beweren misschien dat fosfaten de schuld zijn van het feit dat hun chloorinstallatie niet in staat is om de juiste hoeveelheden chloor te produceren. Maar wat als het andersom is? Wat als het zwembad meer fosfaten bevat omdat de chlorinator niet genoeg chloor produceert om de verontreinigingen en organismen die fosfaten produceren te doden?

We weten het niet zeker omdat er, nogmaals, geen wetenschappelijke studies naar dit mogelijke fenomeen bestaan en we geen toegang hebben tot een groot genoeg aantal zwembaden om het zelf te testen.

Dus totdat we harde bewijzen zien, blijven we bij ons advies dat een fosfaatverwijderaar niet nodig is, zelfs niet in een zoutwaterzwembad.

Wat te doen tegen fosfaten in een zoutwaterzwembad

Als je een zoutwaterzwembad hebt, de fosfaatniveaus hoog zijn en je chlorinator niet genoeg chloor produceert, is het eerste wat je moet controleren of je chlorinator gebouwd is voor de grootte van je zwembad.

Zelfs als dat zo is, moet je misschien af en toe nog chloor toevoegen, afhankelijk van waar je woont en hoe de omgevingsomstandigheden daar zijn.

En tot slot, schok je je zwembad vaak genoeg om fosfaatproducerende organismen te doden? Misschien heb je nog een schok of twee per maand nodig, en misschien zelfs meer als het regent.

Onderzoek alle mogelijke factoren die kunnen bijdragen aan lage chloorniveaus voordat je tot de conclusie komt dat je je zwembad moet overspoelen met mogelijk giftige fosfaatverwijderaar.

Het oordeel: je hebt echt geen fosfaatverwijderaar nodig

Als je ons tot het einde hebt gevolgd, hoera! Nu kunnen we ons goed voelen over al die tijd die we hebben besteed aan het lezen van wetenschappelijke artikelen en het bijspijkeren over de geschiedenis van wasmiddelen. (We zijn er zo klaar voor om een gooi te doen naar Jeopardy!)

Maar we voelen ons nog beter om je informatie te geven die je zal helpen geld te besparen en je gerust te stellen over hoe je je zwembad onderhoudt.

Concentreer je op de drie belangrijkste algenbestrijders – ontsmettingsmiddel, algendodend middel en af en toe een zwembadschok – dan komt het helemaal goed met je zwembad.

Gelukkig (en minder duur) zwemmen!